Update:
Naar aanleiding van dit blog mocht Fountainheads een opiniestuk schrijven in Het Parool.

Net als eerdere generaties denken wij dat we getuige zijn van historische veranderingen. Maar nu is het toch echt anders dan de voorgaande generaties hebben meegemaakt. We zijn getuige van een overgang naar een nieuw economisch systeem volgens Jeremy Rifkin. En dit heeft alles te maken met de deeleconomie. Maar wat is dan de deeleconomie? Is er een exacte definitie? Wat valt er allemaal onder?

In dit blog ga ik niet proberen een juiste definitie of perfecte naamgeving te vinden. Dit is mij om het even. Ik wilde zoeken naar de impact die het heeft. En deze impact is ‘gruwelijk’. In de straattaal is de betekenis van dit woord 180 graden anders dan in het woordenboek. Dit woord heeft ook nieuwe synoniemen gekregen als ‘kapot goed’, ‘chill’, ‘lauw’, ‘masterlijk’. De betekenis is dus afhankelijk van de context. En zo is het ook met de deeleconomie, de betekenis verandert en/of wordt verschillend gebruikt. De een heeft het over de netwerk-economie de ander over de samenwerkings-economie. De een heeft het over onbaatzuchtig delen en de ander heeft het over baatzuchtig innen. Het naampje maakt niet zoveel uit. Het gaat om de drivers achter dit fenomeen en de verschillende doelen die uiteenlopende partijen hebben. De belangrijkste driver is onze hyper-connectiviteit. Het internet en de sociale media hebben een paar miljard mensen met elkaar verbonden. En de volgende stap van het internet zal de samenleving, de politiek en de economie fundamenteel en ‘gruwelijke’ veranderen. Dan maakt naamgeving of definitie niets meer uit, het is al aan het gebeuren of je wilt of niet. Ieder met zijn eigen doelstellingen. De revolutie is al aan de gang. Dus is het handig om zelf verbonden te zijn met de wereld om je heen om te ontdekken wat dit voor kansen biedt.

Maar wat is er dan al aan de gang?
“In de afgelopen decennia zijn er een aantal duidelijke keerpunten geweest die ons veel groei en welvaart hebben gebracht'”, zegt Vivel Bapat van vice-president strategische marketing bij SAP. “We zijn vanuit de Industriële-economie doorgegroeid naar de Internet-economie en nu zijn we het tijdperk ingegaan van de Netwerk-economie. De vorige economieën zijn in dit nieuwe tijdperk samengesmolten en daar is onze hyper-connectiviteit aan toegevoegd. Dit creëert spectaculaire kansen en mogelijkheden.” Bapat zegt verderop in het interview dat de Netwerk-economie in 10-15 jaar zal uitgroeien tot $90 triljoen. What’s in a name? – hij noemt het dus de Network-Economy en dat is heel veel omzet.

 

Jeremy Rifkin is schrijver, adviseur van de EU en de Duitse en de Chinese overheid. Ook is hij econoom en met deze introductie doe ik hem al te kort, hij wordt ook wel de profeet genoemd van de 3e Industriële Revolutie. Hij waarschuwt landen en bedrijven; ‘Innoveer voordat het te laat is!’ Als je nog steeds in de 2e Industriële Revolutie zit, en vandaaruit denkt en handelt dan wordt dat je ondergang. Er komt, volgens Rifkin, een nieuw samenspel tussen netwerken van transport, energie en communicatie wat uitmondt in een nieuw Superinternet; The Internet of Things. Net als bij het ‘huidige internet’ geldt dan als de infrastructuur er eenmaal ligt de kosten voor het gebruik laag zijn en deze zullen alleen maar lager worden. De kosten voor mobiel internet zijn momenteel fors lager dan een paar jaar geleden en ze zullen alleen nog maar dalen! Er komen straks meer dan 50 miljard sensoren online die allemaal Big Data gaan produceren. En op die Big Data kunnen bedrijven en iedereen thuis analyses doen middels slimme algoritmes ten behoeve van de eigen creativiteit en productiviteit. Rifkin zegt dat wij getuige zijn van een zeer opmerkelijke historische gebeurtenis. Veel kosten van reproductie van goederen gaan naar nul of bijna nul. Dit hebben we natuurlijk al gezien in de muziekindustrie, bij wikipedia en blogs. Het delen van kennis, van je muziek en nieuws kost bijna niets. Je kunt dus veel meer voor elkaar gaan produceren en samen delen. Als de marginale kosten van bedrijven naar bijna nul gaan dan wordt het moeilijk om winstgevend te blijven. Dit is de trigger voor een geheel nieuw economisch systeem; de Sharing Economy en de Collaborative Commons. Daarom moeten bedrijven en landen, volgens Rifkin, investeren en verbonden zijn met deze toekomst en de verbondenheid met de 2e Industriële Revolutie loslaten. ‘Kill your darlings’ zou Steve Jobs zeggen.

Van consument naar prosument die waarde gaan toevoegen
Hoe het ook genoemd wordt, het is een krachtige beweging waar mensen geen consumenten zijn maar weer gewoon mensen. In deze economie krijgen we alles wat we nodig hebben van elkaar, of we delen het met elkaar en waar nodig kopen we het van elkaar zonder tussenkomst van bedrijven of instellingen. En als iets nog niet bestaat of je wilt iets bestaands aanpassen dan doe je dat met elkaar of voor elkaar in lokale mini-frabrieken die momenteel in vele steden worden opgezet. Een goed voorbeeld hiervan zijn de FabLabs, coöperatieve werkplaatsen waar uitvinders en ontwikkelaars samenwerken binnen een collectieve infrastructuur en ze zijn verbonden met de 350 Fablabs in de wereld. De voorspelling is dat het aantal in 2015 doorgroeit naar 750 Fablabs. Deze beweging is dan weer onderdeel van de Maker Movement, kun je het nog volgen met al die namen? Lokale fabricage zal de manier hoe wij consumeren veranderen. Wij worden prosumers maar bovenal zijn we mensen die met elkaar verbonden zijn en waarde willen toevoegen aan elkaar en aan de wereld om ons heen. Wij zijn geen anonieme bedrijven of instellingen die vaak waarde onttrekken met hun huidige economische principes. Als individuen en publiek worden wij ‘het bedrijf’ maar dan wel op basis van nieuwe principes. Deze moeten we nog uitvinden met elkaar. Nu zijn velen ‘hun eigen bedrijf’ bij Uber of AirBnB. Dit lukt steeds vaker en als straks de juiste infrastructuur er is door het Superinternet dan zijn de mogelijkheden immens. Dan komen we bijvoorbeeld in de wereld van gratis energie met elkaar delen via het ‘internet voor energie’. De Chinezen investeren komende jaren $82 miljard in een ‘internet voor energie’, zegt Rifkin, zodat iedereen zelf zijn eigen wind- of zonne-energie kan opwekken en delen. De marginale kosten van energie opwekken en delen zijn dan tot nul of bijna nul gereduceerd.

 

Het oude wordt in de schoot van het nieuwe geboren
De Sharing Economy en de Collaborative Commons is, volgens Rifkin, het eerste nieuwe economische systeem sinds het kapitalisme en socialisme. De economie van gezamenlijke goederen is in de schoot van de kapitalistische markt geboren en deze zullen de komende tijd nog wel naast elkaar leven. Dit zegt ook Michel Bauwens, oprichter van de P2P-Foundation en schrijver van het boek; ‘De wereld redden – met peer-to-peer naar een post-kapitalistische samenleving’. ‘Het oude wordt in de schoot van het nieuwe geboren’ schrijft hij. Het nieuwe systeem heeft het oude nodig om door te kunnen groeien en het nieuwe kan meerdere wegen kiezen. Zo heeft AirBnB een ander doel dan Couchsurfing. Michel Bauwens zet in zijn boek een interessant kwadrant uiteen over de P2P-economie en hiermee zet hij onderdelen van de deeleconomie in het juiste perspectief. Aan de linkerkant van de horizontale as staat ‘for profit’ aan de rechterkant staat ‘for benefit’. Dit is dus precies waar wellicht een aantal volgers van de deeleconomie in teleurgesteld zijn geraakt. Bij Tegenlicht dachten ze in eerste instantie ook dat Uber, Lyft AirBnB in de markt zaten als een ‘for benefit’ partij met een ideologisch uitgangspunt maar ze zitten natuurlijk aan de ‘for profit’ kant. En daarom maakten ze op 30-11-2014 een soort rectificatie uitzending ‘Hoezo samen delen?’ Martijn Arets laat in zijn vlog uitgebreid zien wat Tegenlicht niet in het programma had. Is er dan iets mis met de deeleconomie? Nee hoor, elke partij heeft zijn eigen doelen en zit in een ander kwadrant.

Het valt buiten de scoop van dit blog om het ‘P2P kwadrant’ van Bauwens helemaal uit te pluizen, bekijk deze video waarin hij uitleg geeft over zijn kwadrant.

De deeleconomie komt op stoom?
Er is dus al veel aan de gang en het is niet meer te stoppen. Er is mijn inziens niets mis met de deeleconomie. Het is een semantische kwestie, een kwestie van definities. In vele artikelen en blogs is Uber het synoniem voor de deeleconomie en wordt er niet verder gekeken. Uber is niet de deeleconomie, het is er onderdeel van. Het model van Uber is zo duidelijk als wat. Het zit aan de linkerkant van het model van Bauwens, aan de ‘for profit’ kant. Uber maakt gebruik van de mogelijkheden van de hyper-connectiviteit maar is met zijn business-model gericht op de huidige economische principes van waarde onttrekken van de één om die waarde te delen met de aandeelhouders. Natuurlijk maken ze het mogelijk dat iedereen met een auto geld kan verdienen aan het systeem. Alleen de opbrengst wordt niet terug gedeeld aan degene die het ‘echte’ werk doen. Een aantal worden schathemeltje rijk en de anderen moeten hard werken voor hun ‘onzekere’ centen, want Uber bepaalt voor hen de ritprijs: als het regent of als het spitsuur is worden de prijzen soms wel verhoogd tot het dubbele en op andere momenten verlaagd. Uber bepaalt of de chauffeur de rit krijgt of niet. Wat ze doen is zeker disruptief te noemen. Uber gooit de taximarkt en de wetgeving aardig op zijn kop. De macht ligt bij het systeem, de auto’s en chauffeurs zijn in overvloed aanwezig dus in wisselbaar. Uber is net als Marktplaats een platform dat vraag en aanbod op elkaar afstemt. Uber wil dit niet alleen doen met autoritten, maar is dit al aan het verbreden naar UberRush (fietskoerier voor pakketjes), UberChopper (helikopter), UberTree (kerstbomen!) en UberKittens (jonge katjes op bestelling). Ze willen wereldwijd het leidende platform worden. Daar kun je wat van vinden, het is niet te stoppen. Je moet het platform worden er is geen tussenweg.

Van Platform naar Coöperatie
Ik blijf nog even bij Uber want in mijn ogen kan Uber straks zelf verstoord worden. Momenteel breken ze een lans breken voor het nieuwe. Door wat zij doen ontstaat er ruimere of andere wetgeving en er ontstaan nieuwe inzichten bij politiek, ondernemers, chauffeurs. Wat steeds meer duidelijk wordt is dat een netwerk van mensen waarde kan toevoegen, dat ze de mogelijkheid heeft om ondernemend te zijn en dat als ze gebruik maakt van de hyper-connectiviteit marktverstorend kan zijn. Uber bezit geen auto’s, ze hebben geen personeel in dienst, het enige wat ze doen is match-making en dat is volgens mij inwisselbaar. Dus de volgende stap zou kunnen zijn dat al deze minibedrijfjes, een individu met auto, samen een coöperatie starten. En dat deze coöperatie op basis van op Opensource software een platform bouwen dat al deze lokale en regionale minibedrijfjes met elkaar verbindt. Et voilà; dan heb je ineens je eigen Uber. Waarom zouden India of China willen dat een groot deel van hun lokale economie gaat naar een bedrijf in Silicon Valley? China investeert in zijn eigen internet voor energie. India investeert al in Opensource medicijnen. Netwerken zijn net zwermen. Je zit zo met elkaar in een nieuwe boom.

Wat er gaande is een opmaat naar iets nieuws. Het ‘nieuwe’ zal steeds vaker gaan over ‘for benefit’ dan ‘for profit’ en dat vergt een ‘gruwelijk’ andere houding. Het nieuwe is in de schoot van het oude geboren. De groei is niet meer te stoppen en er wordt veel geëxperimenteerd en ontdekt. De naamgeving of definitie maakt echt niet. Je kunt ook niet voor of tegen zijn. Het gebeurt allemaal tegelijk. Ik zou alvast maar voorsorteren en gas gaan geven om bij te blijven of in te halen, ander vlieg je gruwelijk uit de bocht.